Czyje nazwisko nosi dziecko?
Okazuje się, że kwestia nazwiska dziecka w praktyce budzi wiele wątpliwości. Nazwisko dziecka wydaje się oczywiste, gdy jego rodzice są w związku małżeńskim albo matka dokonując rejestracji w urzędzie stanu cywilnego wskazuje, że ojciec dziecka jest nieznany. Sytuacja komplikuje się gdy dochodzi do sądowego ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa, albo gdy rodzic ponownie zawiera związek małżeński.
Życie pisze różne scenariusze. Poniżej postaram się kompleksowo wyjaśnić czyje nazwisko nosi dziecko, w zależności od tego jak potoczyły się losy jego rodziców.
- Nazwisko dziecka pochodzącego ze związku małżeńskiego
Dziecko urodzone w małżeństwie nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeśli jednak małżonkowie noszą różne nazwiska, dziecko będzie nosiło nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach złożonych przy zawarciu związku małżeńskiego. Małżonkowie mogą wskazać, że dzieci będą nosiły nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko utworzone z nazwiska matki oraz dołączonego do niego nazwiska ojca. Tak utworzone nazwisko będzie nosiło również dziecko, którego rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w kwestii jego nazwiska. Zmiana nazwiska wskazanego w zgodnych oświadczeniach małżonków jest możliwa przy sporządzeniu aktu urodzenia ich pierwszego dziecka.
- Nazwisko dziecka urodzonego po rozwodzie
Powyższe zasady mają zastosowanie również w przypadku dziecka, które urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa. Ma to związek z obowiązującym na gruncie polskiego prawa rodzinnego domniemaniem pochodzenia dziecka od męża matki. W tym zakresie występują jednak dwa wyjątki. Pierwszy z nich zachodzi, gdy dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa, jednak po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Drugi wyjątek stanowi sytuacja, w której dziecko urodziło się co prawda przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, jednak już po zawarciu przez matkę kolejnego małżeństwa. Wówczas domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża matki, a w konsekwencji nosi nazwisko wskazane przez matkę i jej drugiego męża w złożonych przez nich oświadczeniach.
- Nazwisko dziecka pochodzącego ze związku partnerskiego
Jeśli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki albo domniemanie to obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić poprzez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
W przypadku uznania ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (do którego niezbędne jest również złożenie oświadczenia przez matkę dziecka) dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach jego rodziców. Jeśli rodzice dziecka nie złożyli zgodnych oświadczeń, dziecko nosi nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca.
Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku sądowego ustalenia ojcostwa. Gdy stanowiska rodziców różnią się w kwestii nazwiska dziecka, sąd nadaje dziecku nazwisko utworzone z połączenia nazwisk obojga rodziców.
Gdy dziecko ukończyło 13 lat do zmiany nazwiska potrzeba jest jego zgoda. Ma to miejsce zarówno w przypadku uznania ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, jak i ustalenia ojcostwa przez sąd.
- Nazwisko dziecka po zaprzeczeniu ojcostwa
W sytuacji obalenia domniemania ojcostwa męża matki i sporządzenia nowego aktu urodzenia dziecka jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka. Oznacza to, że jeśli kobieta w trakcie trwania małżeństwa nosiła nazwisko męża i w tym czasie urodziła dziecko to pomimo zaprzeczenia ojcostwa dziecko nadal będzie nosiło takie samo nazwisko jak mąż jego matki.
Spotkałam się z pytaniem, co w sytuacji gdy po zaprzeczeniu ojcostwa małżeństwo matki zostanie rozwiązane przez rozwód a ona wróci do swojego poprzedniego nazwiska (takie uprawnienie przysługuje jej w terminie trzech miesięcy od momentu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego). Otóż taka zmiana nie powoduje automatycznie zmiany nazwiska dziecko, choć niezadowolenie może budzić fakt, że dziecko nosi nazwisko mężczyzny, który nie jest jego ojcem i nie jest też mężem matki. W takiej sytuacji do zmiany nazwiska dziecka może dojść w drodze ustalenia ojcostwa. Gdy taka opcja nie wchodzi w grę, można rozważyć możliwość zmiany nazwiska, jaką przewiduje ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (tj. Dz. U. 2020, poz. 707). Konieczne jednak będzie wykazanie, że występują ważne powody, które uzasadniają taką zmianę.
- Nazwisko dziecka po zawarciu małżeństwa przez rodzica
W przypadku zawarcia związku małżeńskiego przez matkę dziecka oraz mężczyznę, który nie jest jego ojcem, dziecko może nosić takie samo nazwisko, jak dzieci pochodzące z tego małżeństwa. W takim przypadku konieczne jest zgodne złożenie przez małżonków stosownych oświadczeń przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed konsulem. Ponadto, konieczna jest zgoda dziecka, które ukończyło 13 lat. Analogicznie, możliwa jest zmiana nazwiska dziecka w sytuacji zawarcia związku małżeńskiego przez jego ojca.
Nadanie dziecku nazwiska małżonka nie jest możliwe, jeśli dziecko nosi nazwisko ojca lub nazwisko utworzone z połączenia nazwiska matki z nazwiskiem ojca.